Ustawa o zmianach ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, która weszła w życiu w maju 2023 r., wprowadziła do polskiego prawa szereg zmian w celu przeciwdziałania nieuczciwej działalności pożyczkowej. Dzięki tej ustawie dnia 1 stycznia 2024 r. Komisja Nadzoru Finansowego obejmie swym nadzorem działalność instytucji pożyczkowych w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego, a celem nadzoru będzie kontrola i egzekwowanie zgodności tej działalności z ustawą.
Dzięki nowelizacjom wprowadzonym wspomnianą ustawą podmioty udzielające pożyczek i wpisane do rejestru instytucji pożyczkowych, prowadzonego przez KNF od grudnia 2022 r., muszą spełniać wszystkie wymogi stawiane przepisami prawa w nowym brzmieniu. Jeśli ich nie spełnią, swoją działalność będą mogły prowadzić wyłącznie do 31 grudnia 2023 r., a od 1 stycznia 2024 r. zostaną wykreślone z rejestru.
Do najważniejszych wymogów należy zmiana formy prawnej tych instytucji – bowiem na mocy wprowadzonych zmian pożyczkodawcy zmuszeni zostali do prowadzenia swojej działalności wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, pod warunkiem, że w tej ostatniej ustanowiono radę nadzorczą. Poza tym ustawodawca nakłada na te spółki obowiązek spełniania warunku minimalnego kapitału w zakładowego w wysokości 1 miliona złotych, który winien być wniesiony wyłącznie wkładem pieniężnym – z zastrzeżeniem, że środki na pokrycie tego kapitału nie mogą pochodzić z kredytu, pożyczki, emisji obligacji lub ze źródeł nieudokumentowanych.
Ponieważ powyższe warunki należy spełnić do końca bieżącego roku, KNF w swoim komunikacie dotyczącym zachodzących zmian zwrócił słusznie uwagę na konieczność złożenia odpowiednych dokumentów do sądów rejestrowych z właściwym wyprzedzeniem, by uzyskać wymagane wpisy do Krajowego Rejestru Sądowego do końca roku kalendarzowego. Inaczej zachodzić będzie konieczność wykreślenia pożyczkodawcy z rejestru instytucji pożyczkowych.
Innym nowym, także istotnym obowiązkiem instytucji pożyczkowych, będzie obowiązek sprawozdawczy w postaci kwartalnego i rocznego składanego elektronicznie do KNF sprawozdania z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego. Sprawozdania ta winny zawierać informacje dotyczące:
- udzielonych kredytach konsumenckich, w tym ich liczbie, z uwzględnieniem liczby kredytów, o których mowa w art. 36b ustawy o kredycie konsumenckim, wartości, strukturze terminowej i walutowej oraz opóźnieniach w spłatach,
- zawartych umowach o kredyt konsumencki, w tym ich liczbie, rodzajach oraz statusie,
- liczbie klientów, którym udzielono kredytu konsumenckiego, z uwzględnieniem liczby klientów, którym udzielono kredytu, o którym mowa w art. 36b ustawy o kredycie konsumenckim,
- łącznych przychodach uzyskanych z działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego z wyodrębnieniem przychodów uzyskanych w związku z pozaodsetkowymi kosztami kredytu,
- bilansie, ze wskazaniem źródeł finansowania działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego,
- osobach pełniących funkcje członka zarządu, rady nadzorczej i prokurenta instytucji pożyczkowej, w tym o spełnianiu przez te osoby określonych w ustawie wymagań w zakresie niekaralności (brak prawomocnego skazania za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe).
W przypadku niewykonania bądź niepoprawnego wykonania ostatniego obowiązku, pożyczkodawca będzie musiał liczyć się z wysokimi karami pieniężnymi. Poza tym KNF będzie uprawniona także do wystąpienia z wnioskiem o odwołanie członka zarządu spółki, bezpośrednio winnego stwierdzonych nieprawidłowości, zawieszenia go w czynnościach członka zarządu, a w ostateczności będzie mogła wykreślić spółkę z prowadzonego przez siebie rejestru.
Uzasadnieniem dla wprowadzonych zmian była częstotliwość zjawisk o charakterze lichwiarskim. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy, „lichwiarskie pożyczki, żerujące na biedzie i ludzkich dramatach, a często też na łatwowierności osób starszych lub niedołężnych, pozostają bulwersującym problemem społecznym, szczególnie w dobie pandemii COVID-19, stąd też (częściowe) rozwiązania o charakterze antylichwiarskim pojawiły się w tzw. tarczach antykryzysowych (więcej na ten temat w dalszej części uzasadnienia) Dzieje się tak, pomimo podejmowanych w przeszłości prób zwalczania tego procederu”. Celem ustawy miało być podjęcie kompleksowych i skoordynowanych działań ukierunkowanych na zlikwidowanie patologii udzielania pożyczek o charakterze lichwiarskim.